Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ

Το μάθημα αποτελείται από δύο θεματικές ενότητες. 

Στην 1η θεματική ενότητα «Μετά τη Φιλοσοφία και την Τέχνη, η Ποιητικότητα του Κόσμου»  θα διερευνήσουμε τη  σχέση της τέχνης με τη φιλοοσοφία, θα μιλήσουμε για το παρατεταμένο τέλος τους, που πρόκειται να διαρκέσει, και θα εξερευνήσουμε τον απεριόριστο ορίζοντα της ποιητικότητας του κόσμου που δεν είναι ον, ιδέα ή μορφή, αλλά ξετυλίγεται με όλη την πλαστικότητά του, τους  ρυθμούς του και τα σήματά του, ως κενός χωροχρόνος, συγχρόνως, ενιαία και πολυδιάστατα, τοπικά, οικουμενικά και συμπαντικά, συγχρονικά, διαχρονικά και πανχρονικά. Θα σκεφτούμε  την ποητικότητα του κόσμου, δηλαδή τη μετέωρη σχέση ορατού και αόρατου στα πλαίσια της οικουμενικής τεχνικότητας και θα επιχειρήσουμε να εγγράψουμε τη σκέψη που διαδέχεται τη φιλοσοφία, τη ποίηση και τη τέχνη, σ΄ έναν μη τοπολογικό τόπο και σ ένα χρόνο μη χρονολογικό, να τη συντονίσουμε με τις μεταμορφώσεις του Κόσμου.

Ακολουθεί μια συνοπτική παρουσίαση του μαθήματος:

Η καθιέρωση της συστηματικής και μεθοδικής σκέψης, της φιλοσοφίας και της επιστήμης που καθιστούν το Εν-Παν, Ον, και η οποία διδάσκεται σε σχολές και διαιρείται σε κατηγορίες εισέρχεται στο προσκήνιο με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και φτάνει μέχρι τον Χέγκελ, τον τελευταίο μεγάλο φιλόσοφο, ο οποίος επισκοπεί ιστορικά και συστηματικά το σύνολο της ιστορίας της φιλοσοφίας και εξαντλεί όλες τις φιλοσοφικές δυνατότητες. Αυτοί που ακολουθούν μετά τον Χέγκελ, ο, Μάρξ και ο  Νίτσε, επιχειρούν να ανοίξουν ένα πέρασμα προς αυτό που δεν είναι πια μεταφυσικό και να χαράξουν μια σκέψη και ένα στυλ σκέψης πέραν της μεταφυσικής-ιδεαλιστικής φιλοσοφίας. Αυτό που κυρίως επιτυγχάνουν είναι να αποδομήσουν περαιτέρω τα είδωλα των μεταφυσικών αφαιρέσεων, παραμένοντας όμως δέσμιοι της μεταφυσικής παράδοσης, μιας που ανατρέπουν μεν αλλά αντιστρέφουν δε, το είναι και τους τρόπους του (αισθητό και νοητό). Ο Χάιντεγγερ ανατρέχει στο άσκεφτο θεμέλιο της ματεφυσικής και θέτει τοβερώτημα του νοήματος, της αλήθειας και της τοπολογίας του είναι, ως είναι μέσα στον ορίζοντα του χρόνου. Διακρίνει το Είναι από το είναι του όντος, επίσης δεν αναγορεύει το Είναι σε υπέρτατο ον, σε Απόλυτη Αρχή. Για τον Χάιντεγγερ το Είναι που επερωτά τον Άνθρωπο και το Είναι του Ανθρώπου που επερωτά το Είναι, συν-ανήκουν, συνιστούν μια αρχική και τελική ταυτότητα. Για τη Σκέψη που αναλαμβάνει τις συνεισφορές της φιλοσοφικής σκέψης και επιχειρεί να διανοίξει έναν άλλο δρόμο, διαγώνιο ως προς τις μεταφυσικές αντιθέσεις, οι λέξεις-σφραγίδες της φιλοσοφίας, Είναι, Γίγνεσθαι, πραγματικότητα, αλήθεια, νόημα, ίδιον, ιδιοκτησία, ιδιοποίηση, ανήκειν, τίθενται υπό ριζική εξέταση και αμφισβήτηση. Η σκέψη που διαδέχεται τη φιλοσοφία, δοκιμάζει την εμπειρία Αυτού που δίνεται για δοκιμασία και δόμηση, Αυτό, δεν είναι, ξεδιπλώνεται και αναδιπλώνεται και μέσα σε μια αδιάκοπη μεταμόρφωση, παραμένει χωρίς αρχή και χωρίς τέλος. Αυτό, το μυστικό των μυστικών,αγγελιοφόροι του οποίου είναι οι άνθρωποι μάς ρωτά και μάς θέτει σε κίνηση μέσα στην ακινησία του.

……….Ο Κάντ στην Κριτική της κρίσης σημειώνει: «η τέχνη σταμάταει κάπου, γιατί της έχει επιβληθεί ένα όριο που πέρα από αυτό δεν μπορεί να προχωρήσει, όριο το οποίο προφανώς έχει προ πολλού αγγίξει και που δεν μπορεί πια να μετατοπισθεί» και συμπληρώνει ο Χέγκελ στις Παραδόσεις περί αισθητικής: «η τέχνη είναι και παραμένει για μάς, ως προς τον ύψιστο προορισμό της, ένα πράγμα του παρελθόντος. Εκ του γεγονότος αυτού, έχει χάσει για μάς οτιδήποτε έχει αυθεντικά αληθινό και ζωντανό, την κάποτε πραγματικότητα και την αναγκαιότητά της και βρίσκεται μάλλον στο εξής περιορισμένη στην αναπαράστασή μας μάλλον. {….}  Αυτό που τώρα υποκινεί σε μάς ένα έργο τέχνης, είναι, ταυτοχρόνως με την άμεση απόλαυσή μας, η κρίση μας, στο μέτρο κατά το οποίο υποβάλλουμε στη σκεπτόμενη θεώρηση το περιεχόμενο, τα μέσα έκθεσης και τη συμφωνία ή τη μη συμφωνία τους μέσα στο έργο τέχνης. Έτσι, στην εποχή μας, έχουμε πολύ περισσότερο ανάγκη από την επιστήμη της τέχνης από ό,τι στις εποχές που η ίδια η τέχνη εξασφάλιζε, ως τέχνη, μία πλήρης ικανοποίηση». Ο Μάρξ στοχάζεται με σύνθετο τρόπο αλλά έχει και μια αντιφατική αντιμετώπιση της τέχνης. Από τη μια η τέχνη είναι μία από τις μορφές του αλλοτριωτικού και αλλοτριωμένου εποικοδομήματος, της ιδεολογικής εξειδανίκευσης  από την άλλη όμως η τέχνη γνώρισε «περιόδους άνθισης» και άσκησε μία «αιώνια γοητεία», «αφήνοντας εποχή στον κόσμο», όπως γράφει στην Εισαγωγή στην κριτική της πολιτικής οικονομίας. Στο ίδιο βιβλίο, στο τέλος του, διαπιστώνει καταληκτικά:στον κόσμο της τεχνικής, ορισμένοι μεγάλοι ποιητικοί και καλλιτεχνικοί σχηματισμοί που άφησαν εποχή, είναι αδύνατοι. Ο Φρόυντ, όπως και ο Μάρξ,  θα δουν την τέχνη ως εξειδανίκευση, διαφεύγουν όμως και από τους δύο οι βαθιές σημασίες που φέρουν, αυτό που μεγάλη ευκολία ονομάζονται συμβολικές θεσπίσεις, και η τέχνη είναι μία απο αυτές. Ο Νίτσε, ενώ αποδίδει στη τέχνη και τη ζωή απόλυτη αξία εντούτοις διατηρεί μια στάση διφορούμενη και αμφίσημη. Αυτή η στάση  συνοψίζεται στη φράση:«Έχουμε την τέχνη για να μην αφανιστούμε από την αλήθεια», αλλά και στην πιο χαρακτηριστική ακόμα φράση: «αλήθεια είναι αυτό το είδος πλάνης, χωρίς την οποία ένα ορισμένο είδος ζωντανού όντος δεν μπορεί να ζήσει». Ο Χάιντεγγερ σημειώνει στο Η καταγωγή του έργου τέχνης ότι «η τέχνη είναι η αλήθεια επί το έργον» και ότι «η αλήθεια είναι, στην ουσία της, μη- αλήθεια, αφού στην αποκάλυψη ιδωμένη σαν ξέφωτο, ανήκει αυτό που αρνείται να δοθεί, μένει καλυμμένο, κρυφό.

Το ερώτημα που τίθεται στην εποχή της πλανητικής οικουμένης είναι αν μπορέσουμε να σκεφτούμε και να δοκιμάσουμε την εμπειρία της  ποίησης και της τέχνης, δίχως όμως τη μεταφυσική και την αισθητική προοπτική και απαλλαγμένοι από την αναζήτηση του «αληθινού», του «ωραίου» και του «καλού» ή των αντιθέτων τους, αλλά μέσω της σχέσης μας με την ποιητικότητα του κόσμου και την πλαστικότητα των όντων, της σχέσης μας με τη συμπαντική ενότητα του κόσμου που εκδηλώνεται πολλαπλώς σε τόπο, μη τοπολογικό και σε χρόνο, μη χρονολογικό. Αυτή η σχέση δονείται μέσω μιας ασύμφωνης-συμφωνίας και ανοίγει καινοφανή πεδία και γόνιμες δυνατότητες σκέψης και μορφών……..

………………………………………………………………………………………………………………………

Στη 2η θεματική ενότητα: «Το Μυστικό της Τεχνικής» επιχειρούμε να αποκωδικοποιήσουμε το μυστικό της τεχνικής, αναζητάμε τη γενεαλογία της μέσα στο χωροχρόνο και το κοσμοιστορικό διάβημά της δύναμης-ενέργειάς της, απο-συμβολοποιούμε, φορμαλιστικά- δομιστικά-σημειωτικά, αρχαίους μύθους που υπαινίσσονται τη δύναμη και την ενέργεια της τεχνικής (Ίκαρος, Προμηθέας κ.ά.), στοχαζόμαστε τους ιστορικούς σταθμούς  της τεχνικής και επιστημονικής εξέλιξης (Αρχαιοελληνικός κόσμος, Μεσαιωνικός κόσμος και Νεώτερος κόσμος) και διερευνούμε τους μεταφυσικούς, επιστημολογικούς, ηθικούς και κοινωνικοπολιτικούς προβληματισμούς που εγείρονται στην εποχή της σύγχρονης τεχνο-επιστήμης.

Στα πλαίσια του θεματικού κύκλου θα εστιάσουμε, επίσης, στις σύγχρονες τεχνικοεπιστημονικές εξελίξεις στα πεδία της φυσικής, της βιολογίας, των νευροεπιστημών και της πληροφορικής, θα αναδείξουμε τις υπαρξιακές, ψυχολογικές και κοινωνικοοικονομικές μεταβολές που συντελούνται, θα προσεγγισθεί ο μη γραμμικός τρόπος σκέψης, οι υπερβατολογικές διασυνδέσεις, τα μεταμορφωτικά δίχτυα, η σημασία του ρίσκου και της διακινδύνευσης στην εποχή της αβεβαιότητας και η μαντική-ευρετική νοημοσύνη, το συνεργατικό πνεύμα και η κατανεμημένη ηγεσία, η πολυκλαδική γνώση,  και η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης.  Επίσης, θα επιχειρηθεί να δειχθεί  ένας δρόμος για μια άλλη σχέση με τη τεχνολογία, φιλική και όχι υποτακτική ή εχθρική, μια σχέση που ενσωματώνει δημιουργικά τον άνθρωπο στο φυσικό και συμπαντικό κόσμο.  Στην εποχή μας δεν αρκεί να αλλάξουν οι κοινωνικές στάσεις, οι συμπεριφορές και οι νοοτροπίες, πράγμα που είναι απαραίτητο, αλλά να μεταμορφωθεί η σχέση του ανθρώπου με τον Κόσμο, τον Κόσμο ως ανοιχτή Ολότητα, ενιαίο και πολυδιάστατο, ολιστικό/αποσπασματικό, συγχρονικό, διαχρονικό και πανχρονικό. Αυτό απαιτεί μια υπερ-ιστορική σκέψη, μη δογματική, ανοιχτή, σκεπτική και ερωτηματική, με συνείδηση της κοσμικής ενότητας/πολλαπλότητας, και την εμπειρία μιας συνδυαστικής γνώσης, μη αναπαραστασιακής και αιτιοκρατικής, που μπορεί να μάς οδηγήσει στο κατώφλι της μεγάλης εξόδου, στη σοφία του Αόρατου Εν/Πολλαπλού, που δεν είναι, αλλά ξετυλίγεται ως ανοιχτός χωροχρόνος..